ازدواج فامیلی خوب است یا بد !؟!

ازدواج فامیلی با توجه به مشترکات بین زن و مرد به گونه ای با ازدواج غیر فامیلی متفاوت است . زمانی که نتیجه مشاوره ، هشداری قبل از برگزاری این نوع ازدواج هاست بایستی جدی گرفته شود تا عواقب سنگینی حاصل نشود .

• زشت و زیبای ازدواج فامیلی .

ازدواج های فامیلی علاوه بر فایده شناخت طرفین ، معایبی هم دارد که بایستی جدی گرفته شوند . متخصصان علم ژنتیک معتقدند با جلوگیری از ازدواج‏های فامیلی می توان از بروز بیش از 50 درصد معلولیت‏ ها پیشگیری کرد . از طرفی این نوع ازدواج که در بین جوامع شرقی بویژه خاورمیانه ، جنوب و جنوب شرقی آسیا رواج دار به چالشی اجتماعی در برخی از این کشورها بدل شده است . آیا مختصات اجتماعی کشور ما اجازه مهار موج ازدواج های فامیلی را می‏ دهد ؟ برای پاسخ به این سؤالات جامعه شناختی گفت و گویی با عبدالملکی جامعه شناس انجام داده ایم به این امید که از گذر اندیشه جمعی به پاسخی روشن برای این چالش دست یابیم .

• با وجود هشدارهای پزشکی ، هنوز گرایش به ازدواج فامیلی در جامعه ما بالاست ؛ علت چیست ؟

ازدواج فامیلی در بستری از روابط اجتماعی و در قالبی شکل یافته و با برخی ویژگی‏های فرهنگی به آن معنا بخشیده می ‏شود . بنابراین ، برای درک چند و چون ازدواج فامیلی در ایران و نیز چرایی ازدیاد آن ، باید به مُداقه(دقت کردن) در عرصه روابط اجتماعی موجود در کشور و ملاحظات اجتماعی مربوط به آن ، به ‏عنوان بستر شکل دهنده ؛ و به ابعاد و ویژگی‏های فرهنگی که به آن معنا می‏ بخشند ، بپردازیم . به طور کلی الگوهای مختلفی در نحوه گزینش همسر در جوامع گوناگون وجود دارد . ازدواج فامیلی یا خویشاوندی گونه ‏ای دیرپا از ازدواج است که آن را ذیل الگوی درون همسری(انتخاب همسر از درون گروه ، قشر یا منطقه جغرافیایی خاص) طبقه بندی می‏ کنند . این نوع ازدواج به‏ سبب محدودیت در ارتباطات و کوچک بودن شبکه ‏های اجتماعی ، قدرت شبکه ‏های خویشاوندی ، حفظ محدوده خانوادگی و قبیله ‏ای ، کسب حمایت اجتماعی طایفه و قبیله ، برخی ملاحظات اقتصادی مانند حفظ مال و اموال موروثی ، حفظ سرمایه و کسب و پیشه پدری و همچنین برخی ملاحظات فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی دیگر که از جامعه‏ ای تا جامعه دیگر متفاوت است ، در گذشته رواج داشته است ؛ که با ایجاد تغییرات اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی ، افزایش ارتباطات ، گسترش مناسبات اجتماعی ، تنوع یابی علایق و نگرش‏ ها بتدریج از رواج آن ، البته با شدت و ضعف‏های متفاوت کاسته شده است .

• اهمیت مشاوره و نکات مهم قبل از ازدواج فامیلی .

اما مسأله اینجاست که با وجود تغییرات فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی هنوز هم ازدواج فامیلی سهم مهمی در نوع همسرگزینی در جامعه ایرانی دارد ؛ که البته این امر تا حدی در کشورهای منطقه خاورمیانه ، جنوب و جنوب شرقی آسیا دیده می‏ شود . یکی از مؤلفه های مهم در این زمینه شبکه‏ های خویشاوندی است . از دیرباز شبکه خویشاوندی نقش مهمی را در کلیت زندگی هر یک از افراد جامعه بازی می‏ کرد . که در جامعه ما با وجود تغییرات اجتماعی و فرهنگی فراوان و تسریع روز افزون آنها به‏ علت شکل‏ نگرفتن ساخت‏ های قدرتمند جایگزین ، هنوز هم جایگاه شبکه‏ های خویشاوندی در بسیاری موارد و آن هم بیشتر در شهرهای کوچک و روستاها حفظ شده است که خود در حفظ جایگاه الگوی ازدواج فامیلی نقش مهمی را ایفا می‏ کند . از سوی دیگر ، با توجه به جایگاه مهم شبکه خویشاوندی در مناسبات اجتماعی بویژه در شهرهای کوچک و روستاها طبعا ازدواج فامیلی امکان جلب حمایت اجتماعی خویشاوندان را نیز به همراه دارد . همچنین ، فراوانی قابل توجه الگوی ازدواج فامیلی می‏ تواند ناشی از پایین بودن اعتماد اجتماعی به ‏عنوان یکی از مهم‏ترین مؤلفه‏ های سرمایه اجتماعی در جامعه باشد ، چنانکه فرد در گزینش همسر به‏ علت اعتماد بیشتر به نزدیکان از یک‏سو و پایین بودن اعتماد اجتماعی به سایر افرادی که در دایره همسرگزینی وی قرار می‏ گیرند به ازدواج فامیلی یا خویشاوندی روی می ‏آورد . در این میان ، ملاحظات و مقوله هایی چون استحکام روابط خانوادگی ، تقلیل مشکلات و همنوایی در تشریفات و مقدمات ازدواج در بین دو خانواده که وجود مشکلات اقتصادی و نیز بیکاری یا درآمد پایین برخی جوانان و هزینه‏ های سرسام‏ آور ازدواج نقش این عامل را برجسته می‏سازد ، استحکام بیشتر زندگی به ‏دلیل وجود روابط اجتماعی چند وجهی ، مکانیزم‏ های حمایتی و همگونی‏ های ارزشی و فرهنگی و نیز کاهش امکان طلاق از جمله عواملی است که می‏ تواند در گزینش الگوی ازدواج فامیلی بسیار مؤثر باشد . البته ملاحظات و ویژگی‏ های فرهنگی نیز در بالا بودن درصد ازدواج فامیلی در کشور نقش دارند .

• چه دید فرهنگی نسبت به ازدواج فامیلی در جامعه نفوذ دارد ؟

از بُعد فرهنگی ، وقتی ضرب‏ المثل‏ ها ، آداب و رسوم و باورهای عامیانه جامعه‏ ای را مطالعه کنید ، به ‏صورت خودکار چیزهایی که در جامعه پسندیده یا ناپسند است ، مشخص می‏ شود . مثل همین که می‏ گویند “عقد دخترعمو ، پسرعمو در آسمان‏ ها بسته شده” یا در هنجارهای اجتماعی مان می‏ بینیم ، مثلا “دختر زیبایی در فامیل وجود دارد ، مادربزرگ می‏ گوید حیف نیست ما دخترمان را به غریبه بدهیم” ، ونگاه هایی از این قبیل . حتی در بسیاری موارد و در نگاه اول ، نظر مثبت چندانی مابین دو طرف وجود ندارد ، اما به‏ علت فشارهای اعمال شده از سوی شبکه خویشاوندی و استمرار آن ، ازدواج انجام می‏ شود . مقوله ‏ای دیگر که در ازدواج فامیلی و میزان گرایش به آن قابل طرح است ، مقوله قومیت است . به نحوی که بنابر پژوهش های انجام شده از هر 5 ازدواج قوم بلوچ ، 4 ازدواج در میان فامیل و خویشاوندان صورت گرفته در حالی که به شکلی کاملا معکوس در قوم گیلک از هر 5 ازدواج ، 4 ازدواج در زمره ازدواج فامیلی یا خویشاوندی قرار نمی گیرد . این میزان سهم ازدواج فامیلی در میان قوم کرد تقریبا بینابین بوده و 50 درصد ازدواج ها را ازدواج فامیلی تشکیل می دهد که این دامنه تغییر در میان اقوام خود منبعث از هنجارها و ارزش های فرهنگی موجود در هر یک از آنهاست . در واقع ، مجموعه این باورها ، ارزش‏ها و هنجارها و آداب و رسوم در راه معنی بخشی به ازدواج فامیلی نقش مهمی ایفا می‏ کنند و در موازات ملاحظات اجتماعی که ذکر شد به‏ عنوان مکمل و تعیین کننده ‏ای تأثیرگذار در ماندگاری این الگوی همسرگزینی عمل می‏ کنند . حال با توجه به ملاحظات اجتماعی و نیز ابعاد فرهنگی که ذکر شد ، ازدواج فامیلی با وجود هشدارهای موجود به ‏عنوان یک الگوی همسرگزینی معمول بویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک رواج دارد که تنها راه کاهش آن ، آگاهی بخشی به جامعه به اشکال مختلف و البته با توجه به ملاحظات فرهنگی و اجتماعی آن است .

• چرا حرف مشاوران ژنتیک شنیده نمی شود ؟

ازدواج اساسا امری اجتماعی است . مسأله مهم در این زمینه آن است که ازدواج فامیلی به عنوان یک مسأله چند وجهی درنظر گرفته نمی‏ شود ، چراکه وجود یک مسأله چند وجهی ، راهبردی چندوجهی را برای حل یا تقلیل آن می‏ طلبد و یک رویکرد تک‏ وجهی مثلا رویکرد ژنتیک محور نمی‏ تواند مسأله‏ ای چند وجهی چون رواج ازدواج فامیلی که ابعاد اجتماعی و فرهنگی در آن نقش مهمی را بازی می‏ کنند ، حل کند .

• در این زمینه چه راهکارهایی وجود دارد ؟

1. یکی از راهکارها در این زمینه آن است که مشاوره هایی از همان فرهنگ تربیت شوند و با همان زبان با آنها صحبت کنند و با ارزش‏ها و نگرش‏های آن جامعه آشنا باشند .
2. مسأله دیگر آن است که ملاحظات اجتماعی و ارزش‏ها و هنجارهای تقویت کننده ازدواج فامیلی در هر فرهنگ ، قوم و منطقه جغرافیایی نسبت به فرهنگ یا منطقه دیگر متفاوت بوده و طبعا نمی‏ توان یک نسخه واحد در راه آگاهی بخشی نسبت به عواقب ازدواج فامیلی در کل کشور پیچید . به ‏عبارتی دیگر ، مشکل ما این است که در مشاوره ، مسأله فرهنگ را در نظر نمی‏ گیریم . نحوه آگاهی بخشی به جامعه درباره امتناع از ازدواج فامیلی قطعا باید در سیستان و بلوچستان ، با کرمانشاه و کردستان فرق داشته باشد . ما باید در هر قوم ، منطقه جغرافیایی و خرده فرهنگی ، اول بفهمیم چرا ازدواج فامیلی انجام می‏ شود و چه موارد ارزشی و نگرشی در پشت آن وجود دارد و بعد ، دنبال عادی ‏سازی آن ارزش‏ها و نگرش‏ها و جایگزین کردن ارزش‏های مؤثر بر الگوی ازدواج مطلوب و آگاهانه به جای آنها باشیم .
3. موضوع دیگر که باید در اینجا به آن اشاره کرد این است که صرف آگاهی ‏بخشی به جامعه کافی نبوده و باید در راه ملموس کردن و درونی کردن این آگاهی‏ ها به نحوی که به یک خودآگاهی اجتماعی تبدیل شود ، حرکت کنیم . چراکه در شرایط کنونی نیز تا حدی آگاهی به عواقب ازدواج فامیلی در جامعه وجود دارد ، اما از آنجا که به یک خودآگاهی تبدیل نشده و در افراد جامعه درونی نشده است ، در تأثیرگذاری بر امتناع از ازدواج فامیلی چندان مؤثر نیست . که این امر نیز خود با توجه به بسترهای اجتماعی و با درنظر گرفتن ملاحظات فرهنگی امکان پذیر است .
4. باید به این نکته نیز اشاره کرد که به موازات آگاهی بخشی نسبت به امتناع از ازدواج فامیلی به‏ عنوان یک هنجار منفی باید الگوی ازدواج مطلوب و آگاهانه البته با توجه به ملاحظات فرهنگی و اجتماعی موجود به‏ عنوان یک هنجار جایگزین مثبت ترویج شود .

• به اعتقاد شما در این زمینه باید کار تیمی انجام شود ؟

یک مشکل اساسی ما این است که برخلاف کشورهای دیگر در مسائل چند وجهی ، تنها از بُعد پزشکی وارد می‏ شویم و اگر علوم دیگر هم وارد می‏ شوند با سطح پایینی از آنها روبه رو هستیم و به مسائل چند وجهی از چند زاویه نگاه نمی‏ شود . این کار یا تأثیری منفی به همراه خواهد داشت یا حداقل تأثیر مناسبی نخواهد داشت . بنابراین ، نه تنها باید در این زمینه کار گروهی انجام شود بلکه بدون انجام کارگروهی نتیجه خاصی حاصل نشده یا سطحی و گذرا خواهد بود .

• نقش اعتقادات دینی را در این زمینه چگونه می بینید ؟

بدون تردید از آنجا که دین و امور مترتب بر آن سهم مهمی از فرهنگ جامعه ما را تشکیل می‏ دهد پس مقوله دین ظرفیتی بسیار مهم در زمینه آگاهی بخشی نسبت به ازدواج فامیلی و ترویج یا امتناع از آن ‏دارد . در این زمینه ابتدا باید نگاه دین به ازدواج فامیلی مشخص شود . از سوی دیگر ، اگر قرار باشد که امتناع از ازدواج فامیلی و تقلیل میزان آن در جامعه به ‏سبب عواقب موجود مد نظر قرار گیرد طبعا علمای دین می‏ توانند با توجه به عمق داشتن باورهای مذهبی و نیز بافت‏های ارزشی در بطن و متن حیات اجتماعی در این زمینه بسیار تأثیر گذار باشند .

• شما نیز موافقید که برای کنترل معلولیت های ژنتیکی باید ازدواج فامیلی را کنترل کرد ؟

این یک فرض پذیرفته شده در علم ژنتیک است که عامل نزدیک به 50 درصد از معلولیت‏ ها ، ازدواج فامیلی یا خویشاوندی است . از سوی دیگر ، بنابر آمارهای موجود ، ازدواج‏های فامیلی حدود 40 درصد از ازدواج ها در کشور را تشکیل می‏ دهند . بنابراین ، با کاهش میزان ازدواج فامیلی می‏ توان از میزان معلولیت در نسل آینده جامعه کاست . اما باید به این نکته نیز توجه داشت که نباید کلیت مبحث ازدواج فامیلی و ترویج یا امتناع از آن را تنها به کنترل معلولیت‏های ژنتیکی تقلیل داده و ملاحظات اجتماعی و هنجارهای ارزشی و فرهنگی تقویت کننده آن را نادیده گرفت و به‏ شکلی تک بُعدی و تنها با دید ژنتیک به آن نگریست . نکته دیگر آنکه نباید به واسطه تلاش در جهت کاهش میزان ازدواج فامیلی آن را به ‏عنوان یک امر ترس‏ آور و بسیار منفی طرح کرد ، به ‏صورتی که مثلا با انتخاب الگوی ازدواج فامیلی ، به ‏علت بازنمایی منفی فراوان آن ، زوجین دیگر معلول شدن فرزند خود را قطعی دانسته و ضمن دلسرد شدن از زندگی ، سراغ مشاوره ژنتیک و سایر راهکارهای پیشگیری از تولد فرزند معلول نرفته و به‏ طوری دائمی در اضطراب به دنیا آمدن چنین فرزندی به زندگی خود ادامه دهند .

گردآوری توسط عقدونه .

عقدونه بزرگترین بانک اطلاعاتی مجموعه های تشریفاتی مشهد .
بهترین تالار در مشهد ، زیباترین باغ تالار در مشهد ، مجلل ترین هتل تالار در مشهد ، با شکوه ترین باغسرا در مشهد و همچنین حرفه ای ترین آتلیه در مشهد را از ما بخواهید .
عقدونه برندی نو با ایده های متفاوت .